MISI LEH SIHVUINA
MISI LEH SIHVUINA
Misi a om leh numeite kapin, zam leh thau tawh kphawng hi. Mi khat peuh a sih ni pen “sih maini” ci-in khuazangin ki ompih hi. Sih maini in sih vui ding a ni kiciam hi. Ni kop cingin si kivui ngeilo hi. Sip nei leh si tung bui ci-in sih vui ngeina namnih kizang hi. Lupna tung pan akibuite “si phei vui” kici hi. Naupang si peuh mah a tam zaw ki phei vui hi. Ulian si a kiphei vui leh 1. Akilawh thei natna nei, nat gam 2. Zuu leh sa akicinga neilote…etc. a hi uh hi. Akilawh thei natna tawh a site amanlang thei penin kivui hi.
Misi pen a sih nitakin tanute in, sibual ci-in sil uh hi. Tua hkhit ciangin nik leh puan hoih aneih sun tawh zem uh hi. Pumphel bawla zuu leh sa ngeina bang a kizang sihvuina pen “situngvui” kici hi. Misi lupna tung pan tuahkhia a, a tuna ding lim sing mam, guaphal leh phikphek (phek them) tawh ki bawl misi tuna pen “pumphelh” kici hi. Pumphelhtah(bawl) khit cianga sihmaisa kigo pan hi. Sagawh khit ciangin “citapa” in zuphihin zunek kipan pah hi. Misi pen pasal ahih a gal-ai nailo ahih leh, sihmai nitak “phamawh” bawlma in citapa in “Maltang” cii n aklui khat go in, gal-aihna lim bawl sak masa hi. Gal-ai lo mipeuhmah kiminlawh theilo hi. Numei gal-ai om ngeilo a ki min lawh ngeilo hi.
Sih mai nitak khuamial khit ciangin citapa in inn sungah zuphihin, “phamawh” bawl ding hong kipan hi. Phamawh bawl ding ciangin, citapa in teipi khun kawmsa in khuang, dak, phit, lleh sialki tum ding pai 9 bang 10 bang tawh phialkhangah ki umin, “Khoi khoi khoi….; pului lui lui… lui ci-in thuvei awng ngeingai uh hi. Tua khit phet leh khuang tumin, laampi, phit leh dakte khuangaih huai, lunglenhuai, mulkim huai takin tum litlit uh hi. Tua laitak mahin citap in misi “nin lawhna” – “(misi min” takte, (....) takte, si a tanga (….) takte: gal mang that a thanga, samang kappa thanga (….) takte (beh pupi min) ii tu (….) ii tu, Hiangzangmi, Hiangzang mi: ci-in awng a mun lawh in thau lawn hi.
Phamawh bawl man ciangin Munzang la tawh panin sila atuamtuamte a banbanin kisa hi. Sih maini a zing nitak pan khual tun nitak kikal asimuna lasakna pen “sigih” kici hi. Sigal ding khualte tunni pen Khual tunni a hih kei leh “innka balw ni” kici hi. Khual tunni a cingciang “langkhetni” kici hi. Tuan i in “lamtak (kuasah” ding teng kigo hi. Inntekte gawh pen “langpalpi” kici a gawh loh a phamwh a hi hi. Langkhet nitak in sihmainitak amah bangin “phamawh” kibawl masa hi. Tua khit ciangin, “munzangla” tawh panin sihlate abanbanin sa a, lapi te tawh zomin kizan hak hi. Khuavak cianginn, “Pesikla” sa in innka ah laam gui in phei laam uh hi.
Pesik man ciangin zingan kine hi. Annek khit ciangin ci tapa makaihna tawh phamawh bawl- laampi dingin inntual ah sial kitumpa masa, abanah khuang tumpa, teipi tawi in citapa, azom ah phit leh daak tum ding papi guk in zom uh hi. Laampi kipat ding ciangin phamawh bawl ngeina bangin thumvei a ot khit ciang un sialki, khuang, phit, dakte tum leh teilok kawm sa in Paulo hpun lo in, inntual ah kot sagih laam kipan uh hi. Kot thu a laam khit uh ciangin citapa in bikhalap nuai pan inn sun glamnga in zuu phih phei a, “(misi min)” lo in, hong pusuak in na lawm na gual zaktak ken na thah namat, nagawh na lup tawh hong pusuak in, mim na khawh tang na khawh tawh hong pusuak in na tuangdung na dolcial tungah hong oaam in ci-in misi hongs am hi. Tua khit phet leh tanute inmisi hong puasuah uh a bikhalap hong tun ciangin citapa in misi min lawhin zawng hi. Misi kipusuah min lawh man phaet in thau nasia takin kilawn hi.
Misi kipusuahma (vuiding nima) in, “Hiangzang mi, Hiangzang ami…” ci-in kiminlawh a misi kipusuah ciangin, “Vanlai a mi, Van lai a mi…” ci-in min lawhna kilaih hi. Misi a kici vuini a kipan, a kha van ah om ta ding hi. Cih upna hang ahi hi. A tongte langkhet nitakin kipusuah a, “laampi” kot kua kilaampi hi. Laampi khit ciangin misi innka laizangah ngah in numei tengin uap uh a, pasal tengin “Munzangla” panpah in, sih la leh lapite sa in laam kipan uh hi. Sun thapai in si laam si min lawh, zuune lasa in numei pasal lamlam uh hi. Nitak niniam ciangin “zin khak la” sa in tua khit ciang in citapa ‘makaihna atwh si pusuah lai amah bangin mis I ssamin khuangaih huai, lunglenhuai mulkimhuai takin inn tual ah laampi kipan uh hi. Laampi kot cinna ciangin, “zinkha” ci-in misi kong dong laampih uh hi. Tua laitaikin “A vavomdimdim, khankha vom dimdim… cih la phamawh bawl laampi tengin amau zakkhopin sa litlit uh hi.
Numei si a hih leh tua la tawh kong kalpih in kivui suak hi. Pasal si amin leh “sanolh” ci-in abullalmin sanolhla, a dawn lamin “Hoi.. hoi.. hoi.. lui, luiza, vaw” ci-in sanolh la a bei dongin si zawngkawm lasa kawmin inn sung lam sangkil dong, innka lam inn ka dawn dong kinolh pualpual in sanolh la, “Zaw e, zaw ee, …” tawh kong kalin si kibui suak hi. Sihbui ding ciangin tangval pawlkhat sahnu sat ding ci-in han lamah kipaisak masa hi. Khuado ma asite, khuamual ah banpihin, “Bangta kawnla” sa in ki laampih thei hi. Han ah tanupipa in misi’ ziat leh vei khut sungah, alam takpi ii sin humsaka, - Na ziata na tawi napu (...) napi (...) tutin, na vei a na tawi na kisikpih masa pen pia in ci-in zuutaktui tulhin a vaikhak hi.
Tua khit ciangin ‘Mimci, tangci hong khiatin; sazuk sakhi vompi ngaltang galmang samang hong hawl in” ci-in phuisamin zuu aphih khit ciangin, hankong khakin si vui aki man ahi hi. Tanupipa mahin hanpan ciahding ciang leh misite’ kong tunkik ciangin, khua sunga beh omteng min lo-in “Kha hong ciah in, u si zui mawh nau si zui mawh” ci hi. “Inn-lum lo-lum hong zuanin” ci-in “Kha sapna” nei hi.
“Han tun zuu” ci-in sivui hanpai te hongciah ma-in citapa in a kikoih tuam zuubel pan zuphih in, misite innkuan’ khasapna nei hi. Han paite in “vantung ten sai ekkha ne, keipawh hong ciahkik ing e, keukeu ava: kaukau ava” cih lasa kawmkawmin hong ciah uh hi. Inn hong tun ciangin han tun zuu leh zuu dangete teeep in kong lam nga in phih uh a, “Kha hong ciah in, keima’ kha, kanu; kha, kapa’ kha... hong ciah in cin amau; kha a nu; apa; kha leh a u naute’ kha sapna nei uh hi. Tua bangin lasa in akha uh sam kei le uh, misi nungzui in amau zong si thei cih upna nei hi. Sihvui khitteh inntek ah khuang leh zam kiging sak nuam nawn lo hi.
Sihvui nitak in abeh leh a sanggam bulte, asungh leh apu, atu leh amakte a-inn tek ah amau kinaipih tekin ciapih uh a, siabat in ki tutpih tek uh hi. Sihvui ni a zingciang “Handalni” kici hi. Tuani zingin khual pan singal teng ciah uh hi. Khua sung pan u leh nau tengin ki tutpih lai a, salu teng kheuh in sa namteng tawh kihuan hi. Pasal si ahih leh maini in agal-aih leh sa-aih te tawh kizui in dial vom dialkang, dial san, etc… a tuamtaum in kikhai a, sa-aih lian bel ii dial kikhim sak hi. Pasalte anuntak lai uh’n amau gal-aih sa-aih lianbel ii dial khim sak hi. Pasalte anuntaklai uh’n amau gal-aih sa-aih nam tawh kizui-in dial khim uh ahih manin amau ih muh phet in “Hua pa sai-ai hi ei; sial-ai hi ei…” ci-in kithei pah hi.
Sai-ai te dial kang, sahang –aite dialsan, gal, sial leh sa dangdang aite dial vom, vaphual-aite dialvom dawn a kang kipeh… etc kihim sak, kikhai hi. Handal ni saluting kheuh khit ciangin tanute in salu hawm teng leh dial kikhai teng hanmualah, mualsuang (khan) nei ahih leh mualsuang phuhna ah pua in suang uh ih. Misi pen ii akhan teptehnain mualsuang, - singgelhte zong kibawl thei hi. Pasal singgelh ahih leh aluzangah a zum khat, numei singgelh ahih leh aluzangah a zum nih kibawl hi. Singgelh tungha galmat asamatte ii lim kigelh sak hi.
Misite inn leh sih sung akizang zam, khuang, sialki, dak, thau, lum leh tei khempeuh handal ni in citap in “tongnah lhe sianialteh” zapin tui buakna tawh “siansuahna” nei hi. Sih maini zupatma in kong pualam kong pal teengah zuubel tungno khat tui leihsa, peng phuhsa in kikoiha, “tangnanna” kici hi. Sigala hong misisate (khate) in tangpi zuu anekpihloh na dinga kilup ahi hi. Handal ni in tua zuubel lakikin kikhuah hi. Handalni zingciang, “vamluah ni” kici hi. Tuani in tanau bul teng leh inn veng teng in tutpih lai hi. Sihbui khit kha khat sung bang, tanau sung nungak tangvalte in giakpih thei uh hi.
Sihsunga kisa late: 1. Munzangla 2. Tuainau la, 3. Haitupi la 4. Galla 5. Gal phawn la 6. Vontawi la 7. Simlei la 8. Sanggah la 9. Khangthak la 10. Tuimu la 11. La leh lawi 12. Pasik la 13. Zinkhak la 14. Sanolhla 15. Bangtakawnla 16. Nauvui la 17. Lapite (pu leh pi, nu leh pate’ neih late). Misi ii khanghamna khhangmoina, gal-aih sa-aih tawh kizui in la kisa hi. Gentehna in: khangno si ahih leh Khangtak la kisa ngeilo hi.